1-به چه کسی بازارگردان می‌گویند؟

بازارگردان (Market Maker) و یا بازارساز، به افراد و یا شرکت‌هایی می‌گویند که با در اختیار داشتن بخشی از اوراق بهادار یک شرکت و استفاده از این اوراق، کنترل‌کننده عرضه و تقاضای بازار هستند. در واقع بازارسازها، افراد و یا شرکت‌هایی هستند که اوراق بهادار و کالاهای اقتصادی را با هدف کسب سود خریداری می‌نمایند.
به واسطه فعالیت بازارسازان، از تشکیل صفوف خرید و فروش جلوگیری می‌شود و نقدشوندگی در بازار سهام کنترل می‌گردد و به این ترتیب، مانع از شکل‌گیری نوسانات شدید در قیمت هر سهم خواهند شد.
فرض کنید، شرایط در اقتصاد به گونه‌ای پیش رود که شاهد تشکیل صف‌های فروش طولانی و کاهش شدید قیمت هر سهم باشیم؛ در این شرایط بازارساز وارد عمل می‌شود و اقدام به خرید سهام‌هایی که برای فروش ثبت شده‌اند، می‌کنند و به این صورت، مانع از کاهش شدید قیمت‌ها می‌شوند.

2-هدف از بازارگردانی چیست؟

بازارگردان موظف است در زمان افزایش قیمت سهم با فروش سهام از رشد هیجانی جلوگیری کند و در زمان ریزش‌های بازار نیز با خرید سهام شرکت، مانع افت هیجانی و شدید ارزش سهام شرکت شود؛ بنابراین بازارگردان‌ها برای کنترل عرضه و تقاضای حاکم بر بازار باید از پشتوانه قوی مالی برخوردار باشند.
بازارگردان با در اختیار داشتن مدیریت تعداد مشخصی از سهام و منابع مالی و اعتباری، در صورت نیاز اقدام به خریدوفروش سهام شرکت می‌کند. با اینکه هدف بازارگردان کسب سود از معاملات نیست، در بعضی شرایط ممکن است خرید سهام با قیمت کم و فروش  سهام با قیمت بالاتری صورت گیرد که منجر به کسب سود حاصل از نوسان قیمت شود.
 

3-وظایف بازارگردان چیست؟

به‌طورکلی، وظایف اصلی بازارگردان‌ها شامل موارد زیر می‌شود؛

1. افزایش نقدشوندگی سهام شرکت‌ها
2. جلوگیری از نوسان شدید قیمت‌ها با محدود کردن دامنه نوسان
3. کنترل عرضه و تقاضا در سهم
4. حفظ نقدینگی کلی موجود در بازار

بنابراین بازارگردان نقش مهمی در معاملات یک سهم ایفا می‌کند و نقدشوندگی نماد تا حد زیادی به عملکرد آن بازارگردان مربوط می‌شود.

4-میزان کارمزد بازارگردان

به دلیل نوع فعالیت بازارگردان، این شرکت‌ها برای خدمات خود, کارمزد دریافت می‌کنند تا زیان‌ احتمالی ناشی از معاملات را جبران کند. همچنین توجه داشته باشید که اگر قیمت سهم خریداری‌شده نزولی باشد، با توجه به کارمزدی که بازارگردان برای معاملات باید پرداخت کند، ممکن است با ضرر بیشتری مواجه شود. به همین دلیل میزان کارمزدی که بازارگردان‌ها بابت معاملات خود می‌پردازند، کمتر از کارمزد معمول معاملات است.
بر این اساس، طبق آخرین مصوبه شورای عالی بورس در دی‌ماه ۱۳۹۹ مقرر شد سقف نرخ کارمزد خریدوفروش بازارگردانی همه نهادهای مالی ازجمله صندوق توسعه بازار سرمایه، صندوق‌های بازارگردانی و سایر نهادهای مالی که طبق مقررات مجوز بازارگردانی اوراق بهادار قابل معامله در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران دریافت کرده‌اند، ۲۰ درصد سقف نرخ‌های کارمزد معمول اوراق بهادار (با رعایت حداکثر سقف ریالی مصوب کارمزد) در هر معامله باشد. به عبارتی کارمزد پرداختی معاملات بازارگردان به سازمان بورس ۸۰ درصد کمتر از کارمزد معاملات عادی است. همچنین بازارگردان از پرداخت مالیات در زمان فروش سهام نیز معاف است و نیازی به پرداخت ۰٫۵ درصد مالیات فروش ندارد.
 

5-سود و زیان بازارگردان

بازارگردان‌ها‌ تلاش می‌کنند سهم‌هایی را که قبلا خریده‌اند با قیمت کمی بالاتری (spread) بفروشند. این قیمت ممکن است در مقایسه با قیمت خرید چندان بالا نباشد اما چون حجم معاملات بازارگردان زیاد است، می‌تواند سود چشم‌گیری نصیب آن بکند.

از آن‌سو ممکن است بازارگردان به دلیل تعهد خود، مجبور شود سهم شرکت تحت نظارت خود را در حجم بالایی بخرد و در این حالی باشد که می‌داند قیمت آن سهم در حال نزول است.

ازآنجایی‌که این بازارگردان در موقع تشکیل صف خرید مجبور است دوباره این سهم را در قیمت معاملاتی به مشتریان بفروشد، مشخصا این عملیات برای بازارگردان زیان‌ده خواهد بود.

ازاین‌روی بازارگردان‌ها برای خدمات خود همواره کارمزد دریافت می‌کنند تا این زیان‌ها را جبران کنند.

از طرفی حتی اگر قیمت سهم تحت کنترل بازارگردان نزولی نیز نباشد، چون سود فروش آن‌ها توسط بازارگردان پایین است، با توجه به میزان کارمزدی که آن‌ها برای معاملات باید پرداخت کنند، دوباره بازارگردان ممکن است ضرر کند.

به همین دلیل میزان کارمزدی که بازارگردان‌ها بابت معاملات خود می‌پردازند کمتر از کارمزد معاملات معمولی است؛ مثلا کارمزدی که بازارگردان در معاملات خود به سازمان بورس می‌پردازد ۸۰ درصد کمتر از کارمزد معاملات عادی و همچنین معاف از مالیات فروش میباشد.
 

6-وظیفه بازارسازان در شرایطی که روند بازار مثبت باشد و صف‌های خرید در بازار سهام تشکیل شود، چیست؟

در شرایطی که بازار برای مدت طولانی سبزپوش باشد، تمایل سهامداران به فروش سهام کاهش می‌یابد، بازارسازان برای برقراری تعادل در بازار ,با استفاده از سهامی که در اختیار دارند، اقدام به فروش می‌کنند و به این ترتیب، مانع از تشکیل صف خرید می‌شوند و حجم مبنا را پر می‌کنند.
 

7-آیا می ‌دانید بازارگردانان چگونه تسهیل‌کننده معاملات هستند؟

با توجه به وظایفی که بازارسازان در بازار ایفا می‌کنند، می‌توان بیان کرد که آن‌ها با تأمین عرضه و تقاضا در بازار سهام، سبب می‌شوند تا سهام بین خریداران و فروشندگان منتقل شود. برای رسیدن به این هدف، آن‌ها باید در جهت عکس سرمایه‌گذاران عادی حرکت کنند.
به این ترتیب، زمانی که سهامداران تصمیم به فروش سهام خود می‌گیرند و صف‌های فروش تشکیل می‌شود، بازارسازان به عنوان خریدار وارد عمل شده و به روند تبدیل سهام به پول نقد در بازار کمک می‌کنند. اما اگر سهامداران به دلیل انتشار یک خبر و یا اطلاع از ارزشمندی سهام یک شرکت، تصمیم به خرید آن بگیرند و صف‌های خرید تشکیل دهند، بازارسازان به عنوان فروشنده وارد عمل شده و این کار را تا زمانی که قیمت به یک تعادل نسبی برسد، ادامه می‌دهند.

8-بازار بورس چه امتیازاتی برای بازارگردانان در نظر گرفته است؟

سازمان بورس برای حمایت از بازارسازان، ۲ ماده واحده صادر کرده است که به شرح زیر است:
 
براساس ماده ۱۸ دستورالعمل بازارگردانی در بورس، “سازمان بورس و اوراق بهادار,برای بازارگردانی هر ورقه بهادار یک ایستگاه معاملاتی جداگانه، بدون دریافت هیچ‌گونه هزینه‌ای از این بابت در اختیار بازارگردان خواهد گذاشت. انجام معاملات سایر اوراق بهادار از ایستگاه معاملاتی مخصوص بازارگردان مجاز نیست.”
براساس ماده ۱۹ دستورالعملبازارگردانی در بورس، “سقف کارمزد بورس از معاملات بازارگردان ۱۰ درصد سقف کارمزد بورس از معاملات معمول است. بورس می‌تواند کارمزد خود از معاملات بازارگردان را کم‌تر از سقف مقرر در این ماده تعیین نماید.”
 

9-نتیجه‌گیری

بازارگردانی و فعالیت بازارگردان‌ها در بورس کمک شایانی به افزایش عمق بازار سرمایه می‌کند و مانع از کاهش و افزایش هیجانی قیمت سهام شرکت‌ها می‌شود. وجود بازارگردان در بورس علاوه بر افزایش نقدشوندگی بازار، اعتماد به این بازار نزد سرمایه‌گذاران خرد را افزایش می‌دهد و به آن‌ها کمک می‌کند با خیال آسوده‌تری در این بازار جذاب سرمایه‌گذاری کنند. فراموش نشود مشاوره سرمایه گذاری، به صورت اصولی توسط کارگزاران  در کنار  نقش مهم بازارگردان ها در افزایش نقدشوندگی بازار می تواند کمک زیادی در اعتمادسازی سرمایه گذاران به این بازار داشته باشد. بنابراین می توان انتظار داشت با بازارگردانی اصولی و مشاوره سرمایه گذاری درست، در آینده نزدیک شاهد افزایش سرمایه گذاری در بورس باشیم.